5 veelvoorkomende denkfouten in het krachthonk

Michiel van Straten is sporter, ontdekkingsschrijver en auteur van onder meer het boek ‘Dagelijks Irrationeel. Over de psychologie van zelfbedrog’. In Men's Health-magazine legt hij een aantal veelvoorkomende denkfouten uit, en welk psychologisch effect daaraan ten grondslag ligt.

Tekst: Michiel van Straten

Don’t think, just do!’, spreekt Arnold Schwarzenegger ons in zijn video’s motiverend toe. Hij wil je er een zetje mee richting de sportschool geven, en ervoor zorgen dat je niet nadenkt over redenen om niet te gaan. Prima, mij helpt het. Maar soms is nadenken misschien juist wel zinvol, ook in de gym. Bijvoorbeeld om weerstand te kunnen bieden aan denkfouten die iedereen maakt, en dus ook sporters. Ben jij je bewust van de psychologische valkuilen die net zo hard aan jou trekken als al dat ijzer? Dit zijn vijf veelvoorkomende denkfouten.

1. Cognitieve dissonantie

Wat doe je?

Je was van plan te gaan trainen vandaag, maar je gaat toch maar niet. Dat voelt niet goed, want je had juist zulke goede voornemens. Maar je zegt tegen jezelf dat je deze keer goede redenen hebt om op de bank te blijven zitten: je had laatst al zo hard getraind, je hebt nog spierpijn, je bent eigenlijk te druk.

Wat is het?

Cognitieve dissonantie, voor het eerst onderzocht en beschreven door sociaal psycholoog Leon Festinger, staat voor de innerlijke spanning (dissonantie) die optreedt wanneer je gedrag niet in overeenstemming is met je overtuigingen (cognitie). Om die spanning op te heffen kun je twee dingen doen: je gedrag aanpassen en wel gaan trainen, of je overtuiging aanpassen aan je gedrag, en jezelf redenen aanpraten om thuis te blijven. Je doet het laatste – wel jammer van die gebrekkige spierspanning nu.

2. Representativiteitsfout

Wat doe je?

Het toestel waarop jij wilt gaan trainen is bezet. Door een grote, woest uitziende man: kale kop, gouden ring in zijn oor, armen vol tattoos. Bij ieder ander zou je vragen of hij nog lang bezig is op dat toestel, maar in dit geval doe je dat toch maar niet, want beetje link. Je kiest een ander apparaat om op te gaan trainen.

Wat is het?

Enerzijds is dit een denkfout, door psychologen Amos Tversky en Daniel Kahneman de ‘representativiteitsfout’ genoemd. Je gebruikt een stereotype en dat vertroebelt je oordeel over die persoon. Je verwart uiterlijk met gedrag; dat de man rustig zit te trainen en geen enkele blijk geeft van agressiviteit laat je buiten beschouwing. Tegelijkertijd is het afgaan op stereotypen een logisch en vaak behulpzaam gevolg van onze menselijke ontwikkeling: omdat we nou eenmaal niet altijd iedereen uitputtend kunnen leren kennen, gaan we af op een snelle eerste indruk. Vaak nuttig, helaas niet altijd correct.

3. Illusoire superioriteit

Wat doe je?

Gelukkig heb jij je techniek beter op orde dan de meeste anderen die je om je heen ziet trainen. Je weet er ook meer van. Je hebt je goed ingelezen en bekijkt dagelijks filmpjes van beroemde sporters. Nee, je bent niet aan het opscheppen. Je bent hier nou eenmaal bovengemiddeld goed in, is jouw oprechte inschatting.

Wat is het?

De Nederlandse psychologen Nico van Yperen en Bram Buunk concludeerden in een onderzoek onder getrouwde stellen dat de meerderheid van hen dacht een beter huwelijk te hebben dan anderen. Maar dat een meerderheid bovengemiddeld ‘presteert’, tja, dat kan nou eenmaal niet. Dat zou natuurlijk de helft moeten zijn. Maar wist je bijvoorbeeld dat uit onderzoek is gebleken dat 93 procent van de Britse automobilisten zichzelf als een bovengemiddeld goede chauffeur ziet?

Illusoire superioriteit is een menselijke denkfout, die overigens positieve trekjes heeft. Want als iedereen zichzelf gemiddeld zou vinden, zouden belangrijke uitvindingen en grote ontwikkelingen waarschijnlijk nooit plaatsvinden. Nou, wees eens eerlijk: vind jij jezelf beter in techniek en het opzetten van trainingsprogramma’s dan de gemiddelde sporter in jouw gym?

4. Negativiteitsbias

Wat doe je?

Je hebt meegedaan aan HYROX. Van de acht onderdelen gingen er zes prima, boven verwachting zelfs. Maar die slee en jij, dat was geen goede match. De Sled Push en Sled Pull gingen niet lekker. Je hebt nu een rotgevoel over die hele Hyrox. Beetje gek, want er ging meer goed dan fout.

Wat is het?

Je bent nou eenmaal een mens. En mensen ervaren een grotere impact van negatieve dan van positieve gebeurtenissen. In een gokspel met 50/50 kans op het winnen van 150 en het verliezen van 100 euro, bedacht door psychologen Kahneman en Tversky, wilden de meeste mensen dat spel niet spelen, ondanks de statistisch potentiële winstgevende uitkomst. Door deze bias (vertekening) zou het mogelijke verlies zwaarder wegen dan de eventuele winst, ondanks dat die winst groter zou zijn. Je hebt vast weleens gehoord dat er tegenover één vorm van negatieve kritiek vijf complimenten moeten staan om de boel te neutraliseren. Jammer toch, dat selectieve geheugen.

5. Morele Compensatie

Wat doe je?

Je hebt hard gesport vandaag. Daarvóór goed gegeten, en na afloop op tijd je eiwitshake naar binnen gewerkt. Gisteren ook al, nu je erover nadenkt. Je hebt dat biertje vanavond helemaal verdiend. Heerlijk, neem er maar gelijk vijf, of tien!

Wat is het?

Morele compensatie of ‘licensing’ treedt op als je tegenstrijdig gedrag vertoont door iets negatiefs goed te praten met eerder vertoond positief gedrag. Het komt overal voor en is veel bestudeerd, onder meer met betrekking tot valsspelen, diefstal en zelfs racisme. Dus dat biertje is zo ernstig nog niet. Maar jezelf iets negatiefs toestaan – als je goed wilt herstellen is bier niet zo’n heel goed idee – omdat je net iets positiefs hebt gedaan, is gewoon een denkfout.

Herkenbaar, al die denkfouten? Ik geef je er ten slotte nog één als bonus: denken dat deze denkfouten alleen maar worden gemaakt door anderen, en dat jij dit soort dingen nooit zou doen

Dit verhaal verscheen als eerst in Men's Health-magazine. Alle Men's Health-content als eerste lezen? Sluit een abonnement af.