Zo herken en voorkom je een hitteberoerte tijdens het hardlopen

Een op de tweeduizend mensen heeft een genetische afwijking die kan zorgen voor een zogenoemde heatstroke of hitteberoerte. De afwijking is nog relatief onbekend. Een injectie is in de meeste gevallen levensreddend.

Kerntemperatuur

Ons lichaam heeft een sterke thermostaat. Het probeert je kerntemperatuur, als je geen koorts hebt, altijd rond de 37 graden te houden. Bij hitte, inspanning en vooral bij een combinatie van beide loopt die kerntemperatuur soms wel op tot rond de veertig graden. Dit is normaal en ongevaarlijk. Bijna elke loper die bij een serieuze wedstrijd het ereschavot beklimt, had net na het finishen een sterk verhoogde kerntemperatuur. Het lichaam voert die overtollige warmte af door veel bloed naar de huid te sturen en zweet te produceren.

Zweet verdampt en daarbij wordt warmte snel onttrokken aan het bloed. Als het erg heet is of de lucht erg vochtig, kunnen deze mechanismen bij zware inspanning tekort schieten, met als mogelijk gevolg dat de kerntemperatuur van het lichaam gevaarlijk hoog oploopt, hoger dan die veertig graden.In eerste instantie worden we dan moe: warmte-uitputting. We voelen de sterke neiging om te gaan zitten, verkoeling te zoeken en te drinken. Geven we geen gehoor aan die impuls, dan kan warmte-uitputting plotseling ontaarden in een hitteberoerte. In dat geval raakt het warmteregulerende systeem in de hersenen van slag, waardoor de koelfuncties van het lichaam uitvallen. De lichaamstemperatuur stijgt dan rap tot 42 graden of hoger.

Symptomen

Een patiënt met een hitteberoerte krijgt vaak plotseling hoofdpijn, wordt misselijk, is erg zwak en duizelig, heeft een snelle, onregelmatige hartslag, zweet vaak niet meer en kan ondanks een temperatuur van tot wel 45 graden kippenvel hebben. Een direct levensbedreigende situatie, die onmiddellijk intensieve medische zorg vereist. Het slachtoffer moet worden gekoeld, en het functioneren van de vitale functies (hart, longen, nieren) moet scherp in de gaten worden gehouden en eventueel kunstmatig worden ondersteund. Denk aan dialyse.
De Zuid-Afrikaanse sportarts Tim Noakes spendeerde een groot deel van zijn loopbaan aan het bestuderen van de temperatuurregulatie van atleten en publiceerde erover in diverse medische tijdschriften. Volgens hem is het risico dat een gezond iemand bij een prestatieloop onder normale of zelfs zomerse weerscondities een hitteberoerte krijgt nihil. Er zijn wel omstandigheden of aandoeningen die het risico op de klassieke heatstroke verhogen: ernstig overgewicht, recent overmatig alcohol- of drugsgebruik, een te hoge concentratie schildklierhormoon, een virusinfectie met koorts en een zeldzame huidziekte waardoor je niet kan zweten. Maar, zo benadrukt Noakes, deze risicofactoren leiden al snel tot malaise en een sterk afnemende prestatie. De meesten zullen ruim voor het tot een crisis komt stoppen en hulp zoeken.

Hartritmestoornissen

Wanneer een atleet tijdens een massaal evenement onder niet extreme condities als enige wordt getroffen door een heatstroke, moet volgens anesthesioloog Dr. Phil Hopkins van het St. James University Hospital in Leeds worden gedacht aan een relatief zeldzame genetische aandoening: Malignant Hyperthermia Susceptibility (MHS). Hierbij is sprake van een overervende afwijking van een bepaald gen. Dit gen reguleert de calciumopslag in de spiercel. Bij gezonde mensen is de productie van calcium altijd strikt gereguleerd. Calcium regelt het evenwicht tussen spiercontractie en -ontspanning. Bij mensen met MHS is dit biochemische mechanisme echter niet stabiel.Bepaalde medicijnen maar ook stevige lichamelijke inspanning kunnen er bij hen voor zorgen dat er in korte tijd veel calcium de spieren in wordt gepompt. Dit resulteert van het ene op het andere moment in een voortdurende spiercontractie, wat zorgt voor een enorme hitteproductie en naar verloop van tijd een energietekort. Lichaamscellen sterven dan af en daarbij komen grote hoeveelheden kalium in de bloedbaan. Dat kan in korte tijd levensgevaarlijke hartritmestoornissen tot gevolg hebben. Bovendien lekken de stervende spiercellen myoglobine, een stof die kan zorgen voor een totale ontregeling van de vitale lichaamsfuncties met nierfalen, de vorming van bloedstolsels, interne bloedingen, hersenbeschadiging, leverfalen en een hartstilstand tot gevolg.

Narcose

Meestal krijgen mensen met MHS hun eerste aanval wanneer ze bij een operatie onder narcose worden gebracht. Met name bepaalde narcosemiddelen kunnen de crisis bij die personen uitlokken. Anesthesisten kennen het probleem en weten exact hoe ze moeten handelen. Toediening van de spierverslapper dantroleen stopt de dodelijke cascade doorgaans binnen enkele minuten, waarna een patiënt vaak complicatievrij overleeft. Als dit middel niet of niet op tijd wordt toegediend, verloopt MHS meestal dodelijk.

Bekendheid

MHS komt voor bij ongeveer één op de tweeduizend mensen. Volgens zowel Dr. Hopkins als Dr. Robert Dirksen van de Malignant Hyperthermia Association of the United States (MHAUS) krijgt niet iedereen met MHS een heatstroke. Bovendien is het risico dat een vatbare persoon het krijgt veel groter tijdens een narcose dan tijdens lichamelijke inspanning. Wel vinden ze dat wanneer een atleet onder niet opmerkelijke omstandigheden wordt getroffen door een heatstroke rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid van MHS. Bijna niemand met een potentieel gevaarlijke mutatie, weet hier van. Ook medisch personeel is vaak niet op de hoogte van het verhoogde risico dat mensen met MHS lopen tijdens het sporten. Grotere bekendheid van de afwijking onder medisch personeel bij sportevenementen kan in de nabije toekomst mogelijk levens reddend zijn.