Vanaf 1 juli 2020 heb je als man recht op 5 weken geboorteverlof

Arjan kreeg het concept van gedeeld ouderschapsverlof zowat geïntroduceerd op het moment dat hij zijn vrouw ontmoette. ‘Een van de eerste vrienden van haar met wie ik sprak, was een man die voor het ministerie van Financiën werkte,’ zegt hij. ‘Hij vertelde ons dat hij gedeeld ouderschapsverlof opnam. Ik had er nog nooit van gehoord.’ Arjan's interesse was gewekt, maar hij was niet meteen verkocht.

Dat gebeurde pas toen hij dezelfde man een paar maanden later opnieuw ontmoette. ‘Toen we hem bezochten, had hij een baard laten staan. Hij droeg een korte broek en kwam erg relaxed over. Niet bepaald de man die ik eerder had ontmoet. En hij heeft een geweldige relatie met zijn zoon, ze zijn erg close.’ Klinkt als een droom, nietwaar? De afgelopen vier jaar ging de discussie over vaderschap in Nederland vooral over verlofregelingen. Dit omdat Nederland jarenlang één van de Europese landen was met de slechtste verlofregelingen voor partners. Maar betrokken vaderschap gaat verder dan verlofregelingen en het ondersteunen van een goede balans tussen werk en zorg.

5 weken geboorteverlof voor vaders

Vanaf 1 juli 2020 kunnen vaders in Nederland gebruikmaken van het aanvullend geboorteverlof van vijf weken. Daarom is nú het moment om te zorgen dat alle belemmerende factoren worden weggenomen, zodat vaders straks ook daadwerkelijk dat verlof opnemen. De ouders kunnen tegelijkertijd verlof opnemen, zodat ze allebei thuis zijn met de baby, of gespreid. Dan is een van hen eerst een tijdje thuis het eerste jaar, en daarna de ander. Zo kun je er samen voor je kind zijn in die slopende eerste maanden. Om de beurt je kind opvoeden terwijl de andere ouder weer aan het werk gaat. Het klinkt als een verstandige, moderne manier om een balans te vinden tussen werk en privé. Alleen… Het gebeurt niet. Verlof krijgen is één ding, er gebruik van maken blijkt een ander. Volgens Kenniscentrum Rutgers is nu het moment om door te pakken. Uit onderzoek van Rutgers blijkt dat vaders zéker betrokken willen zijn bij de zorg voor hun kind, maar dat het er in de praktijk niet van komt.

Traditionele cultuur en schaamte

Ze denken dat het te veel geld kost, of dat het op het werk niet kan worden geregeld. Wat vaders parten speelt, is de Nederlandse cultuur wat betreft ouderschap en werk. We zijn hier nog steeds traditioneel in; er is sprake van een moederschapsideologie. De moeder moet de zorg voor het kind boven het werk stellen, is de tendens. Voor de vader geldt dat juist andersom. Terwijl het voor de gehele ontwikkeling van het kind van groot belang is dat de vader vanaf het begin betrokken is bij de opvoeding. Dan krijgt het kind zowel een goede band met de vader als met de moeder, wat ook weer goed is voor de relatie die de partners met elkaar hebben. Belangrijk is wel dat de moeder niet over de schouder van papa blijft meekijken. De vader moet geen bijrol spelen, maar echt solo de zorg op zich nemen. Dat is ook goed voor het zelfvertrouwen van een jonge vader. Door vanaf het begin betrokken te zijn, leert hij dat hij het heus wel kan, zonder hulp van de moeder.

Dat vaders weinig verlof opnemen, is niet puur een kwestie van geld. Willen mannen langer ouderschapsverlof nemen, dan moeten ze zich losmaken van het psychologische keurslijf dat bij het Y-chromosoom hoort. Deze gekke last op de schouders van de man is vrij universeel. Japan heeft bijvoorbeeld een van de royaalste vaderschapsuitkeringen in de wereld – met 30,4 weken betaald ouderschapsverlof – en toch neemt slechts drie procent van de nieuwe vaders het op. De reden hiervoor is volgens een studie van de Kyushu-universiteit ‘pluralistische onwetendheid’. De meeste ondervraagde vaders zeiden wel dat ze de volledige termijn zouden opnemen, maar deden dat niet, omdat ‘geen van de andere vaders op het werk dat deed’.

De ‘andere vaders’ wilden overigens ook de volledige termijn opnemen, maar deden dat niet om dezelfde reden. Zo ondervond iedereen dus de gevolgen van deze disfunctionele werkcultuur. In 2015 bleek uit Brits onderzoek van de Advisory Conciliation and Arbitration Service (ACAS) dat schaamte een van de grootste obstakels was voor het opnemen van ouderschapsverlof. Een derde van de nieuwbakken vaders was bang dat hun manager geen begrip zou hebben en een vijfde was ervan overtuigd dat het de kans op een promotie zou beïnvloeden. Misschien het ergste van alles: een vijfde van hen vreesde dat collega’s hen belachelijk zouden maken.

Positieve verandering

Promundo, een Nederlandse organisatie die strijdt voor gendergelijkheid, voerde onlangs een van de grootste en meest uitgebreide studies naar vaderschap en vaderschapsverlof uit. De conclusie? Ouderschapsverlof heeft een positief effect op onze samenleving. Het is geweldig voor kinderen, want tijd doorbrengen met beide ouders in het begin van hun leven komt hun emotionele ontwikkeling ten goede en kan positief van invloed zijn op hun geestelijke gezondheid. Maar ook de werkgever profiteert ervan, omdat gedeeld ouderschapsverlof zorgt voor gelukkigere en productievere werknemers die minder geestelijke of lichamelijke gezondheidsproblemen hebben. Ze zijn bovendien productiever én gelukkiger. Het is ook gunstig voor een progressieve samenleving: vaders die vaderschapsverlof opnemen, vervallen minder snel in gendergerelateerde opvoedrollen, met als gevolg dat dochters meer ambitie hebben en zonen een gendergelijke mindset ontwikkelen.

En, dat spreekt voor zich, gedeeld ouderschapsverlof is geweldig voor vaders. Toen Arjan afscheid nam, vertelde hij dat de band met zijn zoon enorm was veranderd. ‘In het begin weet je niet wat elk kreetje van je kind betekent, maar al snel wist ik precies wat hij nodig had. Het zorgde voor een speciale band met hem, die we nog steeds hebben.’ Het verlof bleek tevens een onverwachte zegen voor zijn conditie. ‘Ik denk dat ik elke dag 26.000 stappen heb gezet met de buggy. Ik verloor gewicht door al dat wandelen.’

Ook niet onbelangrijk: gedeeld ouderschapsverlof is een zeer goede zaak voor vrouwen. Door mannen aan te moedigen om vrij te nemen van hun werk om hun kinderen op te voeden, wordt er ook wat gedaan aan het vastgeroeste idee dat sommige vrouwen hebben dat zij hun carrière moeten opgeven omwille van hun gezin. Er is aangetoond dat als vrouwen weten dat hun partners behoorlijk wat zorg op zich nemen in de eerste jaren, zij eerder op hogere functies durven te solliciteren. Uit een onderzoek uit 2010 naar het effect van ouderschapsverlof op inkomsten blijkt dat voor elke maand dat een vader ouderschapsverlof opneemt, het ‘moederinkomen’ stijgt met 6,7%.

Een moderne familie

Die laatste cijfers komen uit Zweden, dat een wereldleider is als het gaat om gedeeld ouderschapsverlof. Hun vergoeding is 480 dagen (bijna een jaar en vier maanden) en ze mogen zelf beslissen hoe ze die dagen verdelen. Vaak neemt de man acht maanden verlof en de vrouw ook. Dat kan na elkaar, maar ook tegelijkertijd. En voor het grootste gedeelte krijgen ze tachtig procent van hun inkomen door de overheid doorbetaald. Het klinkt geweldig, en dat is het volgens alle betrokkenen ook. Wessel, die na de geboorte van zijn eerste dochter de touwtjes aan elkaar moest zien te knopen, verhuisde voor de geboorte van zijn tweede naar Zweden.

‘Ik nam tien maanden vrij met haar,’ vertelt hij. ‘De overheid rekent uit hoeveel geld ze je gaan geven op basis van je inkomen. Het wordt allemaal centraal geregeld. Dan gaan de werkgevers er natuurlijk geen ophef over maken. Iedereen doet het. Je wordt er ook niet op aangekeken als je enkele maanden thuisblijft. In Zweden heb je recht op verlof, dus er worden geen wenkbrauwen opgetrokken als je zegt: ‘Oké, doei, ik stop even met werken voor een jaar.’ Het is nu al zo normaal, dat deze groeiende groep vaders een naam heeft: de ‘latte papa’s’. Waarom is dit niet in heel Europa zo geregeld? ‘Het belangrijkste minpunt is dat jij ervoor betaalt,’ zegt Wessel. ‘Je betaalt veel belasting in Zweden.’ Maar dat is het. Iedereen helpt iedereen.

Verandering

‘Vaders hebben een eigen ‘stukje’ ouderschapsverlof nodig,’ vindt Arjan. ‘Misschien twee maanden, en dat je dat dan als man kan opnemen of verliezen. Ik zou als overheid dan het loon doorbetalen, maar ook zou ik bedrijven aanmoedigen verlof voor vaders te promoten. Ik denk dat het belangrijk is dat de vader een uitkering krijgt, en de moeder ook. Niet een uitkering die ze moeten delen. Je neemt niets weg van de moeder. Zij krijgt haar eigen stukje verlof.’

Voor nu moeten we genoegen nemen met het feit dat langzame verandering beter is dan helemaal geen verandering. De vaders van vandaag brengen meer tijd door met hun kinderen dan hun eigen vaders deden, en deze trend lijkt zich voort te zetten. Gedeeld ouderschapsverlof is misschien nog geen onmiddellijk succes, maar met een paar aanpassingen is er een kans dat wij het in de toekomst op dit vlak net zo gaan regelen als de Zweden. Arjan heeft inmiddels tweemaal gebruikgemaakt van gedeeld ouderschapsverlof en voor hem was het een uitkomst. Er zijn meer dingen belangrijk in het leven dan alleen een goede carrière, vindt hij. En, dat moet ik bekennen, zo denk ik er ook over. ‘Uiteindelijk,’ zegt Arjan, ‘is de vraag: wat voor soort leven wil je leiden?’

De richtlijnen van ouderschapsverlof

Onzeker over wat te vragen? Dit zijn de laatste richtlijnen.

HOEVEEL VERLOF MAG JE OPNEMEN?
Het aantal uur verlof dat je mag opnemen, is het aantal uur dat je werkt per week (wat in je contract staat) en dat dan keer 26. Dit geldt voor zowel mannen als vrouwen.

HOEVEEL KRIJG IK VERGOED?
Ouderschapsverlof is in Nederland (nog) onbetaald.

MOET IK MIJN VERLOF METEEN ‘OPMAKEN’?

Je mag tot je kind acht jaar is ouderschapsverlof opnemen. Je kunt je dagen achter elkaar opnemen, zodat je bijvoorbeeld een half jaar thuis bent, maar je kunt het ook ‘uitsmeren’ over een langere periode. Dat je bijvoorbeeld vier dagen per week werkt en één dag per week verlof opneemt.

WIE KOMT ERVOOR IN AANMERKING?

Iedereen met een vast of tijdelijk contract bij een werkgever heeft recht op ouderschapsverlof. Het maakt niet uit hoe lang je in dienst bent.

MAAR WAT ALS IK EIGEN BAAS BEN?

Dan kom je niet in aanmerking voor ouderschapsverlof. Vrouwen die zzp’er zijn, komen wel in aanmerking voor een zwangerschapsuitkering.