Echte mannen huilen niet? 'Controleer je emoties, of ze controleren jou'
Deze leiderschapspsycholoog legt dagelijks de emoties van sterke mannen bloot.
Echte mannen huilen niet. De geschiedenis schetst de man als leider, krachtig en traanloos. Waarom eigenlijk? ‘Als de tegenhanger van ratio, zouden emoties afleiden van overwogen keuzes’, zegt leiderschapspsycholoog en auteur Monique Schuurmans. Dankzij dit prototype vecht de moderne man nog altijd. Niet meer in oorlogen, zoals zijn voorganger, maar tegen tranen en tekenen van zwakte. Praten over emoties doet hij liever niet. Dus, Monique, wat gaan we doen vandaag? Juist, praten over emoties en hoe ze – of we willen of niet – ons leven dagelijks controleren.
Want, zelfs als tranen niet zichtbaar over wangen rollen. Ze bewegen zich onvermijdelijk over de controleknoppen in ons brein. ‘Emoties beïnvloeden iedere actie die we maken. Of we ze nu wegstoppen en ontkennen of niet’, zegt Schuurmans. Ze analyseert en bespreekt dit in haar boek Echte Ondernemers Huilen (Niet), dat zich vooral richt op ondernemers. ‘Onderzoek wijst uit dat het brein van mensen met een eigen onderneming op een specifieke manier werkt ten opzichte van niet-ondernemers. Maar de bevindingen over emoties zijn absoluut ook te vertalen naar het alledaagse leven.’
Ondanks dat niet iedereen een eigen bedrijf runt, is iedere man de baas over een complexe organisatie die dagelijks keuzes maakt gebaseerd op groepsdynamieken en persoonlijke groei. Namelijk het eigen lichaam. Dat doet hij misschien wel volgens het oeroude model van de besluitvaardige en rationele man. Geen plek voor emoties dus, toch? ‘Vroeger dachten we dat ratio en emotie in het brein gescheiden werden, maar dat is niet waar’, licht de expert toe. ‘Sterker nog: die twee zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden.’
Niet huilen, of doen alsof dat nooit gebeurt, is daarom geen teken van kracht. En emoties tonen is in dat geval geen sein van controle verliezen. ‘Rationeel handelen, is emotioneel handelen. Een simpele berekening voer je misschien rationeel uit. Maar ieder oordeel over de uitkomst komt vanuit emotie’, zegt Schuurmans. ‘En wie zijn emoties steeds wegschuift en ontkent, geeft ze eigenlijk de totale regie.’ De man heeft dus een keuze: zijn emoties onder ogen zien en controleren, of er onbewust door gecontroleerd worden. Maar hoe werkt dat dan?
Controle grijpen, of nooit hebben
‘Mensen handelen voor 95 procent op de automatische piloot’, legt de auteur uit. ‘Je emoties zijn daarin leidend, bedoeld om jou veilig te houden. Overleven is altijd ons eerste doel.’ Sinds we niet meer in de wildernis leven, levensbedreigende situaties meestal uitblijven en onze sociale structuren complexer zijn geworden, heeft ‘gevaar’ geheel andere vormen aangenomen. Vaak met betrekking tot ons zelfbeeld en hoe anderen over ons (zouden) denken.
In haar boek noemt Schuurmans het voorbeeld van Fred. Een ouderwetse ondernemer die emoties als angst, twijfel en verlegenheid als zwakte ziet. Door die emoties weg te stoppen, blijft Fred zich onbewust richten op zelfbehoud (door zichzelf bijvoorbeeld juist groot te maken en in ‘zijn macht’ te gaan zitten). Het gevaar is immers nog niet geweken. Dat weerhoudt Fred er echter van om echt te verbinden met zijn partners en collega’s. Die hij met zijn afstandelijkheid juist angst inboezemt, die twijfelen over de verstandhouding én de verlegenheid van een menselijke fout zo lief mogelijk vermijden. Wat overblijft is een bedrijf in een vastgeroest stramien, dat geen stappen neemt. ‘Op het moment dat je je structureel onveilig waant, neem je ook minder risico’, zegt onze expert. ‘Je gaat wantrouwen, denken op basis van aannames en vooroordelen, en je gedraagt je defensief of juist erg aanvallend.’
Op het moment dat je onzeker bent, voelt de omgeving dus als een bedreiging. ‘Dus zoek je naar oplossingen die je al kent, vanuit een tunnelvisie’, aldus Schuurmans. Daartegenover staat een gevoel van veiligheid en vertrouwen. Mensen zijn niet op jou uit. Ze bedreigen je niet, ze helpen. Ze willen je niet vervangen, maar werk uit handen nemen. Allemaal lessen die voorbeeld-Fred moest leren om een nieuwe weg in te slaan met zijn bedrijf. ‘Als doel één, veiligheid, namelijk gerealiseerd wordt, ontstaat er pas ruimte voor doel twee’, licht Schuurmans toe. ‘Groei, creativiteit en verbinding met je medemens.’
Emotionele veiligheid
De reden dat onze emotionele reactie zo sterk is, komt vanuit het verleden. Juist omdat je onbewust handelt, kiest je brein razendsnel voor een aanpak die je ooit, toen er misschien echt sprake was van onveiligheid, heeft geholpen. ‘Je emotionele systeem kent drie bouwstenen. Vroeger dachten ze nog wel eens dat emoties universeel zijn, en bij iedereen gelijk tot uiting komen’, vertelt Schuurmans. ‘Maar een belangrijke bouwsteen is je interne gesteldheid. Dus hoe gaat het met je, wat is je stressniveau, hoe zijn je energievoorraden en gezondheid? Daarnaast heb je de externe situatie: in welk scenario, met welke mensen en wat vraagt dat van je? En tot slot is dat allemaal gekoppeld aan je verleden, met welke bril je situaties erkent en herkent.’
Deze drie bouwstenen vormen een persoonlijke perceptie. Je herkent een situatie en koppelt daar een passende emotie aan die tot een reactie leidt. Vooral het verleden staat nog wel eens in de weg binnen dat proces. Jeugdtrauma’s of herinneringen gezien door de ongeslepen glazen van een kinderbril zorgen in dat geval voor een onvolwassen reactie: defensief en presumptief. Heel vaak is onze strijd tegen emoties een potje stoeien met ons innerlijke kind. Dus, hoe kun je die controle terugpakken?
Train je brein
Je besteedt je vrije uren graag in de sportschool om het lijf te trainen. Waarom niet dezelfde progressieve overload toepassen op je brein, voor een sterker karakter? ‘Het valt ook nog eens te combineren’, zegt Schuurmans. ‘Want bouwsteen één, de interne gesteldheid, staat in verbinding met het welzijn van het lichaam. Gezond eten, genoeg bewegen en jezelf fysiek uitdagen maken je brein sterker voor weerstand. Ook omdat je alle goede stofjes aanmaakt die nodig zijn voor een veilig gevoel.’
Ze vervolgt: ‘Dan kun je ook nog het brein trainen. Een onveilig gevoel kan komen omdat je een situatie (negatief) herkent, maar het gaat ook – vooral in de snelle, moderne tijd – gepaard met verandering.’ Dus? ‘Train je brein voor verandering. Dat kan al met iets kleins als eens aan de andere kant van het bed slapen. Reis naar vreemde culturen en eet met regelmaat iets onbekends. Zorg voor afwisseling. Het leert je brein dat verandering niet bedreigend is en er meer is dan je eigen werkelijkheid. Het helpt je om te blijven ontwikkelen, als je het maar leert te omarmen.’
En bij die ontwikkeling hoort ook een goede dosis zelfreflectie. Te beginnen met het erkennen, herkennen en verkennen van emoties. Bijvoorbeeld door bij bepaalde acties – we noemen maar iets: obsessief sporten? – jezelf af te vragen: waarom doe ik dit eigenlijk? Welke emotie zit hierachter? ‘Als je emoties ontkent en uitsluit, dan kun je ook niet reflecteren. Want dan lijkt alles een rationeel, logisch besluit. Je wil het onbewuste brein trainen met onprettige situaties om te gaan.’ Dat gaat echter niet vanzelf, weet Schuurmans. Altijd op de automatische piloot handelen kan soms heel effectief zijn, maar leidt vaker enkel naar de meest voor de hand liggende oplossing. Het is de makkelijkste manier.’ Maar gelukkig weten Men’s Health-lezers dat in makkelijk, geen groei zit.
Tot slot sluit Schuurmans af met de les waarmee we begonnen. ‘Praat over je emoties. Als je ze uitspreekt, kun je ze niet meer weggooien.’ Als het ware blaas je de emoties die je zo lang ontkende leven in. De kwaliteit die Fred uit het voorbeeld niet beheerste. Maar toen hij eenmaal wist welke emoties er in het spel waren, kon hij de acties die ze meebrachten analyseren. Want, nogmaals: ‘Controleer je emoties, anders controleren ze jou.’